مغز انسان پیچیده‌ترین بخش بدن است و در اولین سال زندگی کودک، رشد گسترده‌ای را تجربه می‌کند. این دوران حیاتی برای پایه‌ریزی توانایی‌های شناختی و عاطفی کودک بسیار مهم است. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف این رشد خارق‌العاده می‌پردازیم.
رشد مغز در کودکان نوزادان چگونه است؟
وقتی نوزادی به دنیا می‌آید، مغز او شروع به شکل‌گیری و گسترش می‌کند. درون مغز اتصالات بین سلولی شکل می‌گیرد که این اتصالات در علم عصب شناسی معروف به سیناپس است.
هر چقدر این سیناپس‌ها و اتصالات بهتر، بیشتر و محکم‌تر شکل بگیرند، عملکرد مغز بهتر و دقیق‌تر خواهد بود. گفته می‌شود که در اولین سال زندگی، یک میلیون اتصال در هر ثانیه رخ می‌دهد. با دریافت محرکات نوری برای چشم، محرکات صوتی برای گوش، محرکات فیزیکی برای لمس و تحریک هر کدام از نواحی مغزی مختص این حس‌ها، این اتصالات محکم‌تر شکل می‌گیرند.
همچنان که در شکل زیر مشاهده می‌کنید، بسیاری از قابلیت‌های حسی مغزی کودک از بدو تولد تا یک سالگی رخ می‌دهد. حتی عملکرد مهم مغزی که خاص انسان است و در بزرگسالی برای او کاربرد زیادی دارد، عملکرد زبانی و گفتاری است که در این زمان شکل می‌گیرد. عملکرد زبانی مهمترین قابلیت فرد برای برقراری ارتباط است.
برای بهبود عملکرد زبانی در کودکان غربالگری شنوایی اهمیت پیدا می کند
به همین دلیل است که ما به دنبال غربالگری شنوایی و انجام تست شنوایی از همان بدو تولد برای نوزادان و کودکان هستیم. چون که کم شنوایی یک ناتوانی پنهان است و در بدو تولد و فقط از طریق مشاهده‌ی ساده کافی نیست.
برای شناسایی و تشخیص، بهتر است از آزمایش OAE و ABR استفاده شود که آزمایش ساده، سریع و دقیقی است و در حالتی که نوزاد خوابیده است انجام می‌شود.
انجام این دو آزمایش برای کلیه‌ی نوزادان توصیه می‌گردد. غربالگری شنوایی نوزادان و حس شنوایی کودکان را باید جدی گرفت و بهتر است این آزمایشات تا قبل از یک ماهگی حتما انجام شود. همچنین توصیه می‌گردد برای اینکه قابلیت رشد مغزی کودک کم شنوا همچون یک کودک سالم حفظ شود، درمان کم شنوایی از زیر شش ماهگی شروع شود.
حجم مغز در آن دسته از کودکانی که مادرشان با آن‌ها در تعامل هستند، بیشتر است
رشد مغز تاثیر بسزایی در یادگیری و مهارت‌های بعدی زندگی دارد. تحقیقی که روی کودکان سه تا شش ماهه انجام شده است، نشان داده است حجم مغز، به ویژه ماده‌ی خاکستری مغز، در بین کودکانی که میزان تعامل مادرشان با آن‌ها بالا و زیاد بوده، بیشتر بوده است.
توصیه می‌شود با کودکان خود
- بیشتر بازی کنید
- بیشتر حرف بزنید
- بیشتر قصه بخوانید
- بیشتر کتاب بخوانید
- بیشتر برقصید
- بیشتر آواز بخوانید
- بیشتر پیاده‌روی کنید
- بیشتر بالا و پایین بپرید
- بیشتر آشپزی و پخت و پز کنید
- بیشتر حرف بزنید
- بیشتر بحث کنید و نظرش را بپرسید
تاثیرات نابجای کم شنوایی بر عملکرد پردازشی و رشد مغز کودکان در گذر زمان
زمانی فکر می‌شد که کم شنوایی‌های زیاد، همچون کم شنوایی شدید یا عمیق، تاثیر نابجایی فقط روی عملکردهای زبانی و گفتاری مغز می‌گذارد و گمان می‌رفت که کم شنوایی‌های کمتر تاثیری بر عملکرد مغز و حتی نحوه‌ی انجام پردازش‌های آن نداشته باشد.
اما در تحقیق اخیری که به تازگی نتایج آن چاپ شده است، نشان داده شده است
کم شنوایی حتی با کمترین میزان (در حد ملایم تا متوسط) میتواند بر عملکرد مغز تاثیر گذارد و خودش را در دوران پس از رشد کودکی و در دوران نوجوانی یا جوانی نشان دهد. در اوایل دوران زندگی کودک کم شنوا، ممکن است مغز به صداها واکنش نشان دهد.
ولی پس از یک دهه ادامه‌ی کم شنوایی، تازه آنهم نه کم شنوایی آنقدر زیاد، باعث می‌شود مغز به مرور به صداها واکنش نشان ندهد و پس از یک دهه، حساسیتش به صداها از بین برود و در برابر صداها بی‌تفاوت باشد. مغز با عدم دریافت مناسب صداها از دوران کودکی، به علت کم شنوایی، از شنیدن صداها محروم مانده و دچار عارضه‌ای به نام محروم ماندگی شنیداری می‌شود.
درنتیجه، با بزرگ‌تر شدن فرد کم کم عملکرد پردازشی خودش را در قبال صداها از دست می‌دهد. مغز کودکی که کمترین حد کم شنوایی را دارد و در سنین ۶ تا ۸ سالگی عملکرد کاملش را در پردازش صداها همچون کودکان شنوای عادی دارد. در صورت عدم دریافت درمان مناسب برای کم شنوایی خود، دچار عقب افتادگی در این زمینه شده و در ظرف کمتر از یک دهه، به کل پردازش صداها را فراموش می‌کند.
عدم پیگیری و درمان مناسب و به موقع حتی کمترین کم شنوایی در کودکان، تاثیرات نابجایی بر عملکرد پردازشی مغز او در دوران بزرگسالی دارد. کم شنوایی دوران کودکی را جدی بگیرید و به دنبال درمان آن باشید.
قدرت یادگیری مغز در سنین بالا
نتایج تحقیقات جدید نشان می دهد که قدرت یادگیری مغز انسان با افزایش سن از بین نرفته و حتی بزرگسالان نیز می‌توانند موضوعات جدید را بیاموزند. بسیاری از افراد با ورود به سنین میانسالی با فکر به این موضوع که مغز آن ها دیگر توانایی فراگرفتن موضوعات و مطالب جدید را ندارد از تصمیم خود را برای یادگیری علوم جدید همچون یادگرفتن یک زبان خارجی صرف نظر می کنند.
محققان به این نتیجه رسیده‌اند که این تفکر اشتباه بوده و مغز انسان در هر سنی و تقریبا تا پایان عمر ظرفیت و انعطاف‌پذیری خود را حفظ کرده و توانایی آموختن مطالعات جدید را دارد. محققان معتقدند که مغز افراد زمانی که با داده‌ها و اطلاعات جدید تغذیه می‌شود و در برابر چالش‌های تازه قرار می‌گیرد، فعال تر و موثرتر عمل کرده و عملکرد بهتری نیز خواهد داشت. این نتایج نشان می دهد که نباید از ورود به عرصه‌های جدید یادگیری استرس داشت، بلکه باید بدانیم که با فراگرفتن موضوعات جدید میتواند عملکرد مغز را بهبود بخشیم.
مطالهاتی که در گذشته انجام شده بود نیز نشان میداد که یادگرفتن علوم جدید در تقویت مغز و بهبود عملکرد آن و پیشگیری از بیماری هایی همچون آلزایمر و زوال عقل نقش موثری دارد. کلید یادگیری و آموزش در بزرگسالی پیش از هرچیز در تکنیک‌ها و استراتژی‌های هوشمندانه است که میتوان با استفاده از آن ها حتی بهتر از سنین جوانی از مغز استفاده کرد. این تحقیقات مشخص کرد که قدرت یادگیری مغز انسان با افزایش سن از بین نرفته و حتی بزرگسالان نیز می‌توانند موضوعات ناشناخته و جدید را یاد بگیرند، فقط باید راه آن را بلد باشند.
نتیجه گیری
رشد مغزی در اولین سال زندگی پایه‌ای برای تمام دوران زندگی است. این دوره موقعیتی استثنایی برای تاثیرگذاری مثبت بر توانایی‌های آینده کودک فراهم می‌آورد. توجه به تغذیه، تحریکات حسی و تعاملات اجتماعی سالم میتواند در این رشد نقش بسزایی داشته باشد. والدین و مراقبین باید از فرصت‌های موجود برای حمایت از این رشد حیاتی بهره‌مند شوند.
