اتوتوکسیتی یا سمیت گوش به معنای آسیب رسیدن به گوش داخلی به دلیل تماس با مواد سمی است. این مواد می‌توانند شنوایی و تعادل فرد را تحت تأثیر قرار دهند. برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (مخصوصا جنتامایسین)، شیمی‌درمانی‌ها و داروهای ادرارآور می‌توانند به گوش آسیب رسانده و باعث افت شنوایی شوند.
تاثیر مواد اتوتوکسیک بر روی افت شنوایی
مواد اتوتوکسیک با ورود به بدن می‌توانند به دو بخش اصلی سیستم شنوایی، یعنی بخش محیطی (گوش خارجی، میانی و داخلی) یا بخش مرکزی (عصب شنوایی و مراکز شنوایی مغز) آسیب برسانند. مکانیسم اثر این مواد بسیار متنوع است و ممکن است کل اندام شنوایی، سلول‌های خاصی از آن یا مسیرهای بیوشیمیایی ویژه را درگیر کند. دسته دیگری از مواد وجود دارند که اثرات اولیه آن‌ها بر روی ساقه مغز یا مسیرهای عصبی شنوایی متمرکز است. این مواد را نوروتوکسیک می‌نامیم.
موادی که باعث مسموم شدن گوش می شود؟
در جوامع صنعتی، پایش مداوم افراد مصرف‌کننده‌ی داروهای اتوتوکسیک از نظر بروز آسیب‌های شنوایی امری ضروری است. علاوه بر داروها، مواد شیمیایی موجود در محیط‌های صنعتی مانند حلال‌ها، فلزات سنگین، گازهای سمی، حشره‌کش‌ها و… نیز می‌توانند به شنوایی آسیب برسانند. تعامل این مواد شیمیایی با نویز می‌تواند اثرات مخرب‌تری بر شنوایی داشته باشد، به طوری که آسیب ناشی از ترکیبی از این عوامل بسیار بیشتر از مجموع آسیب‌های ناشی از هر یک به تنهایی باشد. مطالعات گسترده‌ای بر روی اثرات حلال‌ها و مونوکسید کربن بر شنوایی انجام شده است، زیرا این مواد به طور گسترده در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات بر روی حیوانات نشان داده است که برخی حلال‌ها حتی قبل از متابولیزه شدن در بدن، می‌توانند به طور مستقیم به گوش داخلی نفوذ کنند.
تشخیص اتوتوکسیتی
آزمایش نوار گوش به تنهایی قادر نیست به طور دقیق مشخص کند که آسیب شنوایی در کدام قسمت از گوش داخلی (سلول‌های مویی داخلی یا خارجی) رخ داده است. برای رسیدن به تشخیص دقیق‌تر، نیاز به انجام آزمایش‌های دیگری مانند ارزیابی درک گفتار، اندازه‌گیری رفلکس‌های آکوستیک و بررسی گسیل‌های صوتی گوش است.
با استفاده از این مجموعه آزمایش‌ها، می‌توان تا حدودی تأثیرات مواد شیمیایی را از آسیب ناشی از نویز متمایز کرد. زیرا مواد شیمیایی علاوه بر گوش داخلی، می‌توانند بخش‌های مرکزی‌تر سیستم شنوایی را نیز درگیر کنند.
کم‌شنوایی ناشی از مواد سمی
کم‌شنوایی ناشی از داروهای اتوتوکسیک معمولاً به صورت حسی-عصبی است. محل دقیق آسیب، مکانیسم ایجاد آن و شدت کم‌شنوایی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- نوع ماده شیمیایی: هر ماده شیمیایی می‌تواند به روش خاص خود به گوش آسیب برساند.
- میزان و مدت تماس: تماس طولانی‌مدت با غلظت‌های بالای مواد شیمیایی، احتمال آسیب را افزایش می‌دهد.
- تعامل با نویز: قرارگیری همزمان در معرض نویز و مواد شیمیایی می‌تواند اثرات تخریبی بیشتری داشته باشد.
- شدت و مدت نویز: شدت و مدت زمان تماس با نویز نیز بر میزان آسیب ناشی از مواد شیمیایی مؤثر است.
نکته جالب توجه این است که مواد شیمیایی صنعتی می‌توانند الگوی آسیب شنوایی مشابهی با نویز ایجاد کنند.
تأثیر مواد شیمیایی صنعتی بر شنوایی
حلال‌های صنعتی مانند تولوئن، استایرن و زایلین به طور مستقیم بر عملکرد حلزون گوش اثر می‌گذارند. استایرن، ترکیبات مختلف حلال‌ها و سوخت جت نیز می‌توانند به مسیرهای شنوایی مرکزی آسیب برسانند.
گازهای خفه‌کننده‌ای مانند مونوکسید کربن با اختلال در انتقال اکسیژن به خون، می‌توانند به شنوایی آسیب برسانند. ترکیب این گاز با نویز، اثر مخرب بیشتری بر شنوایی خواهد داشت.
هیدروژن سیانید که در صنایع مختلفی از جمله فولادسازی، رنگرزی و تولید پلاستیک استفاده می‌شود، در اگزوز خودروها، دود سیگار و دود ناشی از سوختن پلاستیک‌ها نیز یافت می‌شود. این ماده به تنهایی ممکن است تأثیر کمی بر شنوایی داشته باشد، اما در ترکیب با نویز، می‌تواند آسیب شنوایی را تشدید کند. فلزات سنگینی مانند جیوه و سرب نیز بر حلزون گوش و سیستم شنوایی مرکزی تأثیر می‌گذارند.
