توانبخشی سرگیجه، فرمی از حرکات برنامه ریزی شده سر، بدن و چشم ها است که به بهبود علائم گیجی در بیماران کمک می کند. وقتی علائم حاد سرگیجه از میان رفت، هر چه زودتر باید حرکات بدنی نرمال از سر گرفته شود تا مکانیسم های جبرانی دهلیزی اتفاق بیافتد.
عدم وجود تحریک دهلیزی مکانیسم های جبرانی را مهار می کند. مثلا باید از ماندن در اتاق تاریک پرهیز کنیم (جایی که تحریک بینایی وجود ندارد) یا در رختخواب نمانیم (عدم وجود تحریک حس عمقی) یا بی حرکت نمانیم (عدم وجود تحریک لابیرنتی). چون این اتفاقات فرآیند جبران را از بین می برد. فعالیت بدنی نرمال قسمت مهمی از درمان در اختلالات تعادل می باشد.
توانبخشی سرگیجه و تعادل چیست؟
توانبخشی سرگیجه نوع ویژه ای از درمان است که برای بهبودی بیماری های اولیه یا ثانویه تعادلی به کار می رود. این برنامه پایه ریزی شده، برنامه ورزش های ویژه ای است که موجب کاهش سرگیجه، گیجی و عدم تعادل و افتادن بیمار می شود. انجام تست های تخصصی سرگیجه مانند تست VNG و تست ECOG اولین قدم در توانبخشی است.
بعد از صدمه سیستم تعادلی (Vestibular System) افراد با گذشت زمان احساس بهبودی پیدا می کنند و کارکرد تعادلی از طریق فرآیند جبرانی به نزدیک نرمال باز می گردد. این رخداد به این دلیل است که مغز یاد می گیرد که از حس های دیگر( بینایی و حس عمقی) در جایگزینی سیستم تعادلی از دست رفته استفاده کند.
سلامتی اجزای خاصی از سیستم عصبی (ساقه مغز، مخچه، بینایی و حس عمقی) در رسیدن به بهبودی از طریق جبران بسیار مهم است. در بسیاری افراد جبران به طور طبیعی با گذشت زمان حاصل می شود.
اما برای آنان که علائم شان کاهش نمی یابد و در بازگشت به فعالیت های روزانه مشکل دارند توانبخشی سرگیجه با کمک کردن به فرآیند جبران موجب بهبودی می شود. هدف توانبخشی تعادل و سرگیجه استفاده از برنامه ای بر اساس مشکلات بیمار، برای رسیدن به جبران تعادلی می باشد.
توانبخشی سرگیجه گوش میانی از سه راه عمل می کند
سازگاری یا Adaptation
مرحله ای است که مغز یاد می گیرد تا خودش را با سیستم تعادلی تغییر یافته سازگار کند. مثلا سازگاری با سیگنال غیر عادی که از سمت ارگان تعادلی صدمه دیده دریافت می کند.
عادت پذیری
فرآیندی است که بیمار سرگیجه دار بطور مکرر در معرض تحرک های حسی غیر همخوان قرار می گیرد. این مواجهه مکرر با سیگنال خطا موجب تغییر در ادراک مغز می شود، به طوری که مغز به این دریافت های غیر همخوان عادت می کند. تمرینات و حرکات سر و بدن در توانبخشی سرگیجه به عادت کردن کمک می کند.
فرآیند جبران
مغز می آموزد تا از حس های باقیمانده (بینایی و حس عمقی) بطور موثرتری استفاده کند تا بتواند کارکرد لابیرنت از دست رفته در یک طرف را جریان کند. تمرینات تعادلی استاتیک و دینامیک در توانبخشی سرگیجه بسیار کمک کننده است. این تمرینات 5 الی 10 دقیقه طول کشیده و باید 2 الی 3 بار در روز انجام شوند.
تمرینات توانبخشی تعادل و سرگیجه
تمرینات تثبیت بینایی در توانبخشی سرگیجه و تعادل
برای بهبود کنترل حرکات چشم، به طوری که بینایی طی حرکت سر شفاف باشد انجام می شود. این تمرینات برای بیمارانی که مشکلات در شفاف دیدن دارند کاربرد دارد. مثلا وقتی که افراد مطالعه می کنند یا مشکلات در شفاف دیدن دارند کاربرد دارد، وقتی کلمات می پرند یا بالا و پایین می روند یا فرد سعی می کند اجسام را در محیط تشخیص دهد به خصوص وقتی در حال حرکت است. دو نوع تمرین حرکتی یکی برای چشم و یکی برای سر در تثبیت بینایی به کار گرفته می شود. انتخاب اینکه کدام تمرین ها استفاده شود به نوع اختلال تعادل و شدت آن بستگی دارد.
تمرین های آموزشی تعادلی برای توانبخشی سرگیجه
این تمرین ها برای بهبود تعادل ایستایی می باشد. طوری که فعالیت روزانه برای مراقبت شخص، کار یا مسافرت با موفقیت انجام شود. تمرینات برای بهبود تعادل باید طوری طراحی شود که برای هر بیمار مشکل زمینه ای خود او را پوشش دهد. همچنین باعث پیشرفت تعادل شود ولی چنان باشد که بیمار طی انجام تمرینات خطر سقوط یا زمین خوردن را نداشته باشد. این تمرینات تعادلی باید طوری طراحی شود که برخورد با موانع محیطی و ریسک افتادن را کم کند.
مثلا توانایی قدم زدن بیمار را در سطح ناصاف بیرون منزل بالا ببرد و یا حتی توانایی راه رفتن در تاریکی را افزایش دهد. کلا تمرین های آموزشی تعادلی طوری طراحی می شوند تا فعالیت هایی مثل ایستادن، خم شدن، چرخیدن، قدم زدن و یا حتی دویدن به نرمال نزدیک شود و حتی المقدور بیمار به فعالیت های طبیعی روزانه باز گردد. برای بیماران BPPV ورزش هایی که شرح داده شد مناسب نمی باشند. در این بیماران بعد از تشخیص نوع و محل درگیری BPPV مانور های مخصوص برای بهبود علایم بیمار لازم است.