عصب وستیبولار، بخشی از عصب هشتم مغزی، نقش مهمی در حفظ تعادل بدن دارد، چرا که مسئول انتقال اطلاعات تعادلی از گوش داخلی به مغز است. هرگونه آسیب یا اختلال در این عصب، مانند التهاب آن که به نوریت وستیبولار شناخته می‌شود، می‌تواند منجر به علائمی چون سرگیجه ناگهانی و شدید، عدم تعادل و تهوع شود. از ویژگی‌های اصلی این بیماری، بروز سرگیجه پایدار است که برخلاف برخی دیگر از مشکلات گوش داخلی، معمولاً بدون تأثیر بر شنوایی رخ می‌دهد.
علت سرگیجه در اثر ضعیف شدن عصب گوش
زمانی که عصب وستیبولار یا همان عصب تعادلی گوش داخلی دچار آسیب می‌شود، اطلاعات مربوط به تعادل به درستی به مغز نمی‌رسد که همین امر به سرگیجه‌های شدید منجر می‌شود. دو بیماری رایج که باعث این وضعیت می‌شوند، لابیرنتیت و نوریت وستیبولار هستند. این عارضه‌ها که اغلب به دلیل عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شوند، با تأثیر بر سیستم تعادلی گوش داخلی، حس سرگیجه و عدم ثبات را به وجود می‌آورند. با وجود ناراحت‌کننده بودن این علائم، خبر خوب این است که در اکثر موارد، این بیماری‌ها طی چند هفته خود به خود بهبود می‌یابند. ضعیف شدن یا آسیب عصب گوش معمولاً در اثر فرآیندهای زیر رخ می‌دهد:
- عفونت‌های ویروسی: شواهد نشان می‌دهد فعال‌سازی مجدد ویروس HSV-1 می‌تواند باعث التهاب عصب دهلیزی شود.
- عوامل عروقی: ایسکمی یا کاهش خون‌رسانی به شاخه‌های عصب وستیبولار.
- مکانیسم‌های ایمنی: در برخی مطالعات واکنش‌های التهابی سیستم ایمنی نیز مطرح شده‌اند.
- بیماری منییر: سرگیجه های مزمن می تواند در دراز مدت موجب ضعیف شدن عصب گوش شود.
به دلیل این اختلالات، سیگنال‌های ارسالی از گوش بیمار با گوش سالم هماهنگ نیستند و مغز دچار عدم تطابق حسی می‌شود. نتیجه این ناهمگونی، تجربه‌ی سرگیجه و اختلال تعادل است.
علائم بالینی
ویژگی‌های اصلی ضعیف شدن عصب گوش و سرگیجه عبارتند از:
- سرگیجه چرخشی ناگهانی و پایدار (طی چند ساعت تا چند روز).
- عدم تعادل و دشواری در ایستادن یا راه رفتن.
- تهوع و استفراغ ناشی از تحریک مراکز وستیبولار.
- نیستاگموس (حرکات غیرطبیعی چشم) به دلیل عدم توازن پیام‌های عصبی.
- عدم وجود کاهش شنوایی یا وزوز گوش (برخلاف لابیرنتیت یا بیماری منییر)
علائم نوریت وستیبولار شامل سرگیجه ناگهانی و شدید است که ممکن است به هنگام صبح و پس از بیدار شدن شروع شود و در طول روز بدتر شود. برخلاف برخی دیگر از مشکلات گوش داخلی، این بیماری باعث کاهش شنوایی یا وزوز گوش نمی‌شود. اگرچه علائم اولیه اغلب پس از چند روز فروکش می‌کنند، بازگشت کامل تعادل معمولاً بین دو تا شش هفته زمان می‌برد، هرچند در برخی موارد ممکن است طولانی‌تر شود.
تشخیص
تشخیص بر اساس شرح حال و معاینه بالینی است.
- تست HINTS (Head Impulse, Nystagmus, Test of Skew) برای افتراق علت محیطی از سکته مغزی ضروری است.
- تست‌های وستیبولار مانند تست کابریک و تست VNG برای تعیین شدت آسیب به کار می‌روند.
- در موارد مشکوک، MRI برای رد علل مرکزی تجویز می‌شود
درمان
فاز حاد
- داروی سرگیجه و ضد تهوع (مانند meclizine یا متوکلروپرامید) برای چند روز اول.
- بنزودیازپین‌ها در موارد شدید، کوتاه‌مدت.
- کورتیکواستروئیدها: برخی مطالعات تأثیر مثبت بر بهبود عملکرد وستیبولار نشان داده‌اند، اما شواهد قطعی نیست
- آنتی‌ویروس‌ها مانند والسیکلوویر تاکنون شواهد قوی مبنی بر اثربخشی نشان نداده‌اند.
توانبخشی
- توانبخشی سرگیجه (Vestibular Rehabilitation Therapy – VRT) شامل تمرینات حرکتی و چشمی، برای تحریک جبرانسازی مرکزی و کاهش طول دوره نقاهت.
- این روش در مطالعات متعددی مؤثرترین مداخله بلندمدت گزارش شده است
امید به درمان
- اغلب بیماران طی ۲ تا ۶ هفته بهبود قابل توجه می‌یابند.
- با این حال، حدود ۱۵٪ از بیماران ممکن است تا یک سال علائم ماندگار داشته باشند.
- در برخی بیماران احتمال بروز سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم (BPPV) یا سرگیجه ادراکی پایدار (PPPD) وجود دارد
نوریت وستیبولار یا ضعف عصب گوش، یکی از دلایل اصلی سرگیجه‌های محیطی است که با شروع ناگهانی سرگیجه شدید، حالت تهوع و عدم تعادل همراه است، در حالی که شنوایی فرد کاملاً طبیعی باقی می‌ماند. تشخیص سریع این وضعیت از طریق معاینات بالینی و در صورت لزوم تصویربرداری، برای شروع درمان اهمیت بالایی دارد. با وجود اینکه بیشتر بیماران با کنترل علائم حاد و انجام توانبخشی وستیبولار به طور کامل بهبود می‌یابند، اما در برخی موارد احتمال باقی ماندن یا بازگشت علائم وجود دارد.
کارهایی که می‌توانید برای کمک به بهبود انجام دهید
لابیرنتیت یا نورونیت وستیبولار معمولاً به‌خودی‌خود بهبود پیدا می‌کنند. اما اقداماتی وجود دارد که می‌تواند علائم را کاهش دهد:
کارهایی که باید انجام دهید
- اگر احساس سرگیجه شدید دارید، در یک اتاق تاریک بی‌حرکت دراز بکشید.
- اگر دچار استفراغ هستید، مقدار زیادی آب بنوشید؛ بهتر است به‌صورت جرعه‌های کوچک و مکرر باشد.
- تا حد امکان از سر و صدا و نورهای شدید پرهیز کنید.
- خواب کافی داشته باشید؛ خستگی می‌تواند علائم را بدتر کند.
- هرچه سریع‌تر سعی کنید بیرون بروید و پیاده‌روی کنید؛ بهتر است در ابتدا کسی همراه شما باشد تا در صورت نیاز کمک کند تا زمانی که دوباره احساس اطمینان کنید.
- وقتی بیرون هستید، نگاه خود را روی یک جسم ثابت متمرکز کنید، به‌جای اینکه مدام اطراف را نگاه کنید.
کارهایی که نباید انجام دهید
- اگر احساس سرگیجه دارید، رانندگی، دوچرخه‌سواری یا استفاده از ابزار و ماشین‌آلات را انجام ندهید.
- الکل ننوشید؛ زیرا می‌تواند علائم را بدتر کند.
تفاوت لابیرنتیت و نورونیت وستیبولار چیست؟
لابیرنتیت و نورونیت وستیبولار مشکلاتی در بخش‌های متفاوت گوش داخلی هستند که هر دو برای تعادل ضروری‌اند:
- لابیرنتیت: التهاب لابیرنت، شبکه‌ای از کانال‌های پر از مایع در گوش داخلی
- نورونیت وستیبولار: التهاب عصب وستیبولار، عصبی در گوش داخلی که پیام‌ها را به مغز ارسال می‌کند
علائم نورونیت وستیبولار و لابیرنتیت بسیار شبیه به هم هستند. با این حال، اگر شنوایی شما تحت تأثیر قرار گرفته باشد، علت آن لابیرنتیت است. زیرا التهاب لابیرنت روی شنوایی اثر می‌گذارد، در حالی که التهاب عصب وستیبولار چنین اثری ندارد.
درمان لابیرنتیت یا نورونیت وستیبولار
برای تسکین علائم لابیرنتیت یا نوریت وستیبولار، پزشک ممکن است برای حداکثر سه روز، داروهای ضد تهوع یا آنتی‌هیستامین تجویز کند. با این حال، استفاده طولانی‌مدت از این داروها توصیه نمی‌شود، چرا که می‌تواند روند طبیعی بهبودی بدن را کند کند. از آنجایی که این عارضه‌ها اغلب به علت عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا ایجاد می‌شوند، مصرف آنتی‌بیوتیک معمولاً بی‌فایده است؛ مگر اینکه پزشک تشخیص دهد که عفونت شما منشأ باکتریایی دارد.
تمرینات برای مشکلات تعادلی طولانی‌مدت
اگر مشکلات تعادلی شما برای مدت طولانی، از جمله ماه‌ها یا سال‌ها، ادامه پیدا کرد، توانبخشی وستیبولار می‌تواند راه‌حلی مؤثر باشد. این برنامه شامل مجموعه‌ای از تمرینات تخصصی است که به بازگرداندن تعادل کمک می‌کند. برای دریافت نتایج مطلوب، این تمرینات باید تحت نظارت یک متخصص انجام شود. برای دریافت خدمات تخصصی در این زمینه و انجام تمرینات توانبخشی، می‌توانید به کلینیک سرگیجه جهان مراجعه کنید.
