توانبخشی سرگیجه، روشی درمانی است که با استفاده از حرکات خاص سر، بدن و چشم، به بهبود علائم سرگیجه کمک می‌کند. این تمرینات برنامه‌ریزی شده، به مغز کمک می‌کنند تا تعادل خود را مجدداً تنظیم کند. مهمترین اصل در توانبخشی سرگیجه، تحریک مداوم سیستم تعادلی است. پس از کاهش علائم حاد، باید هرچه سریع‌تر به فعالیت‌های روزمره برگردید تا مکانیسم‌های جبرانی در مغز فعال شوند. ماندن در محیط‌های تاریک، استراحت طولانی در رختخواب و عدم تحرک، به دلیل کاهش تحریک حسی، روند بهبود را کند می‌کند. در واقع، فعالیت بدنی منظم و تحریک حواس مختلف، بخش جدایی‌ناپذیر درمان اختلالات تعادل است.
توانبخشی سرگیجه و تعادل چیست؟
وقتی بخش تعادلی مغز آسیب می‌بیند، مغز ما سعی می‌کند با استفاده از حس‌های دیگر مثل چشم‌ها و حس عمقی (مثلاً حس کردن پاها روی زمین) این کمبود را جبران کند. این یعنی مغز یاد می‌گیرد که بدون کمک کامل بخش آسیب‌دیده، تعادل خود را حفظ کند. این فرآیند جبرانی، معمولاً با گذشت زمان به طور طبیعی اتفاق می‌افتد. اما اگر این جبران به اندازه کافی اتفاق نیفتد و فرد همچنان احساس سرگیجه و عدم تعادل داشته باشد، توانبخشی سرگیجه می‌تواند به کمک بیاید. در توانبخشی، با انجام تمرین‌های خاص، به مغز کمک می‌کنیم تا سریع‌تر و بهتر این جبران را انجام دهد. هدف اصلی این تمرین‌ها این است که مغز یاد بگیرد از راه‌های دیگری به جز بخش آسیب‌دیده، تعادل بدن را کنترل کند.
توانبخشی سرگیجه نوع ویژه ای از درمان است که برای بهبودی بیماری های اولیه یا ثانویه تعادلی به کار می رود. این برنامه پایه ریزی شده، برنامه ورزش های ویژه ای است که موجب کاهش سرگیجه، گیجی و عدم تعادل و افتادن بیمار می شود. انجام تست های تخصصی سرگیجه مانند نوار گوش سرگیجه و تست ECOG اولین قدم در توانبخشی است.
توانبخشی سرگیجه گوش میانی از سه راه عمل می کند
سازگاری یا Adaptation
مرحله ای است که مغز یاد می گیرد تا خودش را با سیستم تعادلی تغییر یافته سازگار کند. مثلا سازگاری با سیگنال غیر عادی که از سمت ارگان تعادلی صدمه دیده دریافت می کند.
عادت پذیری
فرآیندی است که بیمار سرگیجه دار بطور مکرر در معرض تحرک های حسی غیر همخوان قرار می گیرد. این مواجهه مکرر با سیگنال خطا موجب تغییر در ادراک مغز می شود، به طوری که مغز به این دریافت های غیر همخوان عادت می کند. تمرینات و حرکات سر و بدن در توانبخشی سرگیجه به عادت کردن کمک می کند.
فرآیند جبران
مغز می آموزد تا از حس های باقیمانده (بینایی و حس عمقی) بطور موثرتری استفاده کند تا بتواند کارکرد لابیرنت از دست رفته در یک طرف را جریان کند. تمرینات تعادلی استاتیک و دینامیک در توانبخشی سرگیجه بسیار کمک کننده است. این تمرینات 5 الی 10 دقیقه طول کشیده و باید 2 الی 3 بار در روز انجام شوند.
تمرینات توانبخشی تعادل و سرگیجه
تمرینات تثبیت بینایی در توانبخشی سرگیجه و تعادل
برای بهبود کنترل حرکات چشم، به طوری که بینایی طی حرکت سر شفاف باشد انجام می شود. این تمرینات برای بیمارانی که مشکلات در شفاف دیدن دارند کاربرد دارد. مثلا وقتی که افراد مطالعه می کنند یا مشکلات در شفاف دیدن دارند کاربرد دارد، وقتی کلمات می پرند یا بالا و پایین می روند یا فرد سعی می کند اجسام را در محیط تشخیص دهد به خصوص وقتی در حال حرکت است. دو نوع تمرین حرکتی یکی برای چشم و یکی برای سر در تثبیت بینایی به کار گرفته می شود. انتخاب اینکه کدام تمرین ها استفاده شود به نوع اختلال تعادل و شدت آن بستگی دارد.
تمرین‌های خاص برای هر نوع سرگیجه
تمرین‌های تعادلی، ابزاری قدرتمند برای بهبود وضعیت افرادی هستند که از سرگیجه رنج می‌برند. این تمرین‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که به تدریج تعادل فرد را تقویت کرده و به او کمک می‌کنند تا فعالیت‌های روزمره خود را به راحتی انجام دهد. مهمترین نکته در طراحی این تمرین‌ها، توجه به شرایط خاص هر بیمار است. تمرین‌ها باید به گونه‌ای باشند که هم به بهبود تعادل کمک کنند و هم خطر زمین خوردن را کاهش دهند. هدف نهایی این تمرین‌ها، بازگرداندن بیمار به زندگی عادی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، ایستادن، خم شدن و چرخیدن است.
تمرین‌های تعادلی اختصاصی برای بیماری‌های مختلف
لازم به ذکر است که تمرین‌های تعادلی برای همه افراد یکسان نیستند. برای مثال، افرادی که به بیماری سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم پاروکسیسمال (بیماری BPPV) مبتلا هستند، به تمرین‌های خاصی نیاز دارند. این افراد به جای تمرین‌های تعادلی عمومی، به مانورهای ویژه‌ای نیاز دارند که توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود. این مانورها با توجه به نوع و محل کریستال‌های آزاد شده در گوش داخلی، انجام می‌شوند و هدف آن‌ها بازگرداندن این کریستال‌ها به جایگاه اصلی خود است.
شما می توانید جهت دریافت تمرینات تخصصی برای درمان سرگیجه به کلینیک ما مراجعه کنید
